Cơn sốt Tết bao cấp: Quá khứ trở thành 'hàng' hot

Những phiên chợ Tết bán túi hàng mậu dịch, quán cà phê trang trí theo phong cách xưa, hay những bộ ảnh Tết với áo bông chần, dép nhựa Tiền Phong bỗng dưng trở thành cơn sốt trong giới trẻ. Tết bao cấp không chỉ là một xu hướng nhất thời, mà còn phản ánh nhu cầu sâu xa về sự kết nối, về những giá trị không thể mua được bằng tiền.

Tết bao cấp trở thành “mốt”

Tại Hoàng thành Thăng Long, không gian “Tết xưa - Tết thời bao cấp” được tổ chức với các gian hàng mậu dịch quốc doanh, tranh - hoa - pháo Tết, tái hiện lại không khí những năm 70, 80 của thế kỷ XX. Những hộp mứt cũ, túi hàng Tết đựng miến, măng khô, chè Ba Đình, rượu chanh,… xuất hiện, mang đến cảm giác hoài cổ cho người tham quan.

Không chỉ trong các triển lãm, xu hướng hoài niệm Tết bao cấp còn lan rộng trên đường phố Hà Nội. Phố Trúc Bạch trở thành “góc phố bao cấp” với cờ đỏ, câu đối Tết, những cửa hàng bán sản phẩm tem phiếu, thu hút hàng nghìn người đến chụp ảnh mỗi ngày.

Các quán cà phê mang phong cách bao cấp mọc lên như nấm ở Hà Nội và TPHCM như Cộng, ga Đông Dương, Nhà Kho, Xí Nghiệp, Cư Xá,… tạo ra những không gian xưa cũ để khách hàng có thể trải nghiệm “ngồi sa lông lùn, uống trà mạn, nghe nhạc cát sét”.

“Sự phổ biến của Tết bao cấp trong giới trẻ không phải là điều ngẫu nhiên. Khi nhịp sống ngày càng gấp gáp, những giá trị truyền thống dần trở nên xa vời, Tết hiện đại lại mang nhiều áp lực hơn là niềm vui. Người ta lo lắng về tiền bạc, quà cáp, lịch trình du xuân dày đặc, những bữa tiệc xã giao hơn là tận hưởng không khí sum vầy đúng nghĩa.

Trong bối cảnh đó, việc tìm về một cái Tết giản dị, chậm rãi hơn như thời bao cấp bỗng trở thành một sự luyến tiếc đầy hoài niệm”, tiến sĩ xã hội học Nguyễn Hoàn (Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội) lý giải.

Ngô Minh Phương, 26 tuổi, Hà Nội, chia sẻ: “Tôi sinh ra sau thời bao cấp nhưng mỗi lần nghe bố mẹ kể chuyện Tết ngày xưa, tôi lại thấy tò mò. Đi chợ Tết ở Hoàng thành Thăng Long, tôi thích nhất là gian hàng mậu dịch, nơi có đủ những món đồ mà tôi chưa bao giờ thấy ngoài đời”.

Câu chuyện của Phương không phải là trường hợp hiếm. Nhiều người trẻ đang chủ động tìm kiếm những trải nghiệm của một thời xa vắng, chỉ để hiểu rõ hơn về một quá khứ mà cha mẹ họ luôn nhắc đến với sự hoài niệm.

Tuy nhiên, điều đáng nói là Tết bao cấp ngày nay phần nhiều chỉ được tái hiện qua những hình thức mang tính bề nổi, như bày bán các sản phẩm gói trong giấy báo, bày biện quầy hàng tem phiếu, hay đơn giản là một góc check-in có tấm biển “Tết xưa”.

Nhưng Tết không chỉ là những hình ảnh mang tính trình diễn, mà quan trọng hơn là tinh thần. Một cái Tết thực sự có giá trị không nằm ở việc mặc lại áo cũ, ăn lại món xưa, mà ở cách con người dành thời gian cho nhau, cùng làm những điều nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa.

Sự thôi thúc tìm lại Tết xưa

Một căn phòng thời bao cấp được tái hiện trong trưng bày tại Hoàng Thành

“Sự hoài niệm của giới trẻ với Tết bao cấp phản ánh một nhu cầu thực tế: họ đang tìm kiếm một cái Tết ít xô bồ hơn, nơi những cuộc gặp gỡ gia đình không bị thay thế bằng tin nhắn chúc mừng vội vã, nơi sự ấm cúng không bị đánh đổi bởi những bữa tiệc hào nhoáng.

Nhưng có lẽ, điều quan trọng không phải là quay lại quá khứ, mà là làm sao giữ lại được những giá trị đáng quý của Tết xưa ngay trong cuộc sống hiện đại”, TS Nguyễn Hoàn chia sẻ.

“Tâm lý học có khái niệm nostalgia nghĩa là hoài niệm. Đây là một trải nghiệm cảm xúc phổ biến, có tính chất toàn cầu và khả năng gắn kết xã hội. Những hoài niệm có thể là một kỷ niệm, cảm xúc, giai điệu âm nhạc hoặc bài hát, hương vị và mùi hương. Hoài niệm được cho là làm tăng hạnh phúc nói chung. Cho nên chúng ta thường hoài niệm về Tết xưa như một cách để tìm thấy động lực, khơi lại gắn kết và trân trọng những giá trị của cuộc sống hiện tại”, tiến sĩ Nguyễn Mai Hoa (Viện Tâm lý học) lý giải.

Thực tế, Tết thời bao cấp không hề dễ dàng. Người dân phải xếp hàng từ 5h sáng để mua miếng thịt, túi hàng Tết gồm miến, măng khô, chè Ba Đình, rượu chanh,… Mỗi nhà chỉ được chia một bánh pháo Trúc Bạch. Thời ấy, mỗi gia đình chỉ có một lượng thực phẩm nhất định và nhiều món hàng phải chờ đến Tết mới có.

Ông Lê Văn An, 75 tuổi, Hà Nội, nhớ lại: “Tết bao cấp là những ngày xếp hàng rã chân, nhưng cũng là những ngày vui. Cả khu tập thể chung nhau một nồi bánh chưng, trẻ con chơi pháo tép, người lớn mặc bộ đồ đẹp nhất đi chúc Tết. Ngày ấy, ai cũng trọng tình hơn trọng tiền”.

Tiến sĩ Nguyễn Hoàn phân tích: “Tết ngày nay quá nhanh, quá vội. Người ta ăn Tết trên máy bay, chúc Tết qua màn hình điện thoại, lì xì qua ví điện tử.

Trong khi đó, Tết bao cấp dù nghèo nhưng ai cũng có mặt đông đủ, cả nhà đồng hành từ lúc chuẩn bị gói bánh đến quét vôi tường. Không khí Tết khi đó không chỉ là một bữa cơm tất niên mà là những ngày dài chuẩn bị và tận hưởng, nơi từng cành đào, từng chiếc kẹo, hộp mứt đều mang giá trị tinh thần sâu sắc. Bởi vậy, xu hướng thích Tết bao cấp thực chất là nhu cầu tìm lại sự gắn kết xã hội đã phai nhạt”.

Xuất hiện tại không gian Tết xưa Hoàng thành, chị Phạm Thị Mai, 45 tuổi, Hà Nội cho biết: “Chúng ta có thể học tinh thần của Tết xưa, nhưng không cần lãng mạn hóa sự nghèo khổ. Tôi thích không khí quây quần, nhưng cũng trân trọng việc có một cái Tết đầy đủ hơn”.